چکیده: نتایج معروف‌ترین آزمون سنجش توانمندی دانش‌آموزان در جهان نشان می‌دهد که طی چند سال گذشته، عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در کشورهای مختلف تدریجاً ضعیف و ضعیف‌تر شده است. برخی گمان می‌کردند همه‌گیری کرونا و شرایط نامطلوب آموزش در آن دوره باعث این افت بی‌سابقه شده است، ولی تحقیقات اخیر نشان می‌دهند این سیر نزولی پیش از دوره کرونا آغاز شده. آخرین گزارش برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان، موسوم به پی‌آی‌اس‌اِی، به سه دلیل گوشی‌های همراه را مقصر اصلی داستان می‌داند.
در چند سال گذشته، شاهدیم که والدین، محققان و رسانه‌های خبری به ارتباط بین استفاده نوجوانان از تلفن همراه و سلامت روان آن‌ها توجه بیشتری نشان داده‌اند. محققانی مانند جاناتان هایت و جین توئنگی نشان داده‌اند که، تقریباً از سال 2012، معیارهای مختلف بهزیستی دانش‌آموزان در سراسر دنیای غرب کاهش چشمگیری داشته است، درست از همان زمانی که گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی به جزء لاینفک زندگی نوجوانان بدل شدند. برخی حتی مطرح کرده‌اند که استفاده از گوشی‌های هوشمندْ بسیار مایۀ ضرر و تباهی بوده و دستاوردهای دانش‌آموزان را به‌طور نظام‌مند کم‌و‌کمتر می‌کند. البته من تا همین اواخر این بحث را قبول نداشتم.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، در قالب برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان (موسوم به پی‌آی‌اس‌ای) که در 80 کشور جهان اجرا می‌شود، هر سه سال یک بار آزمونی برگزار می‌کند که دانش‌آموزان 15ساله را در دروس ریاضیات، درک متن و علوم می‌سنجد. این آزمون معروف‌ترین معیار سنجش توانمندی دانش‌آموزان در جهان است. هر سال که خبر نتایج این آزمون به رسانه‌های آمریکایی می‌رسد، گزکی به دست منتقدان نظام آموزشی آمریکا می‌افتد تا با اشاره به نمرات این آزمون بگویند که مثلاً «چرا در درک مطلب به گرد پای فنلاندی‌ها هم نمی‌رسیم؟» یا «چرا در ریاضیات زیر پای کره‌ای‌ها له می‌شویم؟».
آخرین گزارش پی‌آی‌اس‌ای پیام تازه‌ای دارد: بله، امتیاز ریاضیات آمریکایی‌ها در این دوره کمتر از ادوار پیشین (از سال ۲۰۰۳) بوده است. اما در جاهای دیگر، افت یادگیریِ مربوط به دوره کرونا حتی بدتر بود و موجی را ایجاد کرد که نویسندگان گزارش پی‌آی‌اس‌ای آن را «افت بی‌سابقه عملکرد تحصیلی» در سطح جهان دانستند که «تقریباً سه برابر بیشتر از همه تغییرات قبل از آن بود».
موضوع جالب‌تر و مهم‌تر اینکه نمرات این آزمون چند سال است که در حال کاهش است، حتی قبل از دوره کرونا. نمرات دروس علوم و درک متن کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، به‌ترتیب، در سال‌های 2009 و 2012 به اوج خود رسید. از آن زمان تاکنون، کشورهای توسعه‌یافته در مجموع عملکرد تحصیلی «ضعیف و ضعیف‌تر» داشته‌اند. به گزارش پی‌آی‌اس‌ای «هیچ کشوری روند مثبت فزاینده‌ای را در هیچ درسی نشان نداد و بسیاری از کشورها حداقل در یک درس ضعیف و ضعیف‌تر شدند». حتی در کشورهایی چون فنلاند، سوئد و کره جنوبی، که به عملکرد خوبشان شهرت دارند، مدتی است که نمرات پی‌آی‌اس‌ای در یک یا چند درس رو به کاهش گذاشته است.
چه عاملی نمرات دانش‌آموزان سراسر جهان را این‌چنین پایین می‌آورد؟ گزارش پی‌آی‌اس‌اِی به سه دلیل گوشی‌های همراه را مقصر اصلی داستان می‌داند.
دلیل اول: پی‌آی‌اس‌ای دریافت امتیاز ریاضی دانش‌آموزانی که روزانه کمتر از یک ساعت از اوقات «فراغت» خود را با دستگاه‌های دیجیتالی سر می‌کنند، حدود 50 نمره بالاتر از دانش‌آموزانی است که بیش از 5 ساعت در روز چشم به صفحه‌نمایش می‌دوزند. این اختلاف نمره حتی پس از اِعمال عوامل اجتماعی‌اقتصادی نیز ثابت ماند. برای مقایسه، کاهش 50 امتیازی در نمرات ریاضی حدوداً چهار برابر بیشتر از افت یادگیری ریاضی در دوره کرونا در آمریکا است.
دلیل دوم: به نظر می‌رسد که صفحه‌نمایش‌ها باعث نوعی حواس‌پرتی در میان همه دانش‌آموزان شده‌اند، حتی دانش‌آموزانی که مدام چشم به آن‌ها ندوخته‌اند. آندریاس شلیچر، مدیر نظرسنجی پی‌آی‌اس‌ای، نوشت دانش‌آموزانی که به‌خاطر عادات دیجیتالی همکلاسی‌های خود حواسشان پرت شده بود، در ریاضی نمره پایین‌تری کسب کردند.
و دلیل سوم اینکه تقریباً نیمی از دانش‌آموزان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی گفتند وقتی از دستگاه‌های دیجیتال خود دوریم، احساس «کلافگی» یا «اضطراب» داریم (همچنین، نیمی از این دانش‌آموزان گفتند که از زندگی رضایت کمتری دارند). این اضطراب تلفن همراه با نمرات ریاضی رابطه معکوس داشت (اضطراب بالاتر، نمرات ریاضی پایین‌تر).
در مجموع، دانش‌آموزانی که بیشتر با تلفن همراه خود کار می‌کنند در مدرسه نمرات بدتری می‌گیرند، حواس دانش‌آموزان دیگر را پرت می‌کنند و احساس بدتری نسبت به زندگی خود دارند.
به‌طور کلی، تکیه بر یک نظرسنجی خاص برای طرح ادعای بزرگی چون «گوشی‌های همراه بچه‌ها را کندذهن‌تر می‌کند» کار بخردانه‌ای نیست. زمان خوبی است که متذکر شویم نمرات پی‌آی‌اس‌ای نزد همه کارشناسان آموزش در سراسر دنیا اعتبار ندارد. به قول معروف «هوش را با آزمون نمی‌سنجند» و یک آزمون استاندارد جهانی برای سنجش توانمندی دانش‌آموزان در کشورها، فرهنگ‌ها، سبک‌های یادگیری و زبان‌های مختلف ناگزیر شامل سؤالاتی است که برخی توانایی‌ها را دست‌بالا و برخی دیگر را دست‌پایین می‌گیرد.
اما آخرین نظرسنجی پی‌آی‌اس‌ای تنها مدرکی نیست که نشان می‌دهد گوشی‌های همراه سلاح‌های حواس‌پرتیِ جمعی هستند. طبق یافته‌های پژوهشی، دانش‌آموزانی که درگیر گوشی‌هایشان هستند کمتر یادداشت برمی‌دارند و کمتر مطالب کلاس در خاطرشان می‌ماند، «رفتوآمد» بین رسانه‌های اجتماعی و تکالیف درسی با معدل پایین ارتباط مستقیم دارد، دانش‌آموزانی که زیاد پیام متنی می‌فرستند در آزمون‌ها ضعیف‌تر عمل می‌کنند و دانش‌آموزانی که در روند امتحانات تلفن‌های همراهشان را تحویل می‌دهند در آزمون‌ها نمرات بهتری می‌گیرند. همان‌طور که هایتِ روانشناس در آتلانتیک نوشته است، صرف حضور یک گوشی هوشمند در دیدرس ما باعث می‌شود تمام تمرکزمان معطوف آن شود. حتی گوشی قفل‌شده در جیبمان یا روی میز کارمان بی‌صدا فریاد می‌زند و حواس تکه‌پاره و پخش‌و‌پلای ما را به سوی خود می‌کشد.
هایت و توئنگی پیشنهاد کرده‌اند که گوشی‌های همراه را به‌طور کامل در مدارس امریکا ممنوع کنند. به نظر می‌رسد تحلیل پی‌آی‌اس‌ای استدلالی قوی در حمایت از این سیاست باشد. بااین‌حال، شلیچر در تجزیه و تحلیل پی‌آی‌اس‌ای به یک نقطه‌ضعف احتمالی نیز اشاره می‌کند: در برخی کشورها، دانش‌آموزان مدارسی که ممنوعیت استفاده از تلفن همراه داشتند، کمتر از سایر دانش‌آموزان اعلان‌های خود را هنگام خواب خاموش می‌کردند. شاید وقت ازدست‌رفته را جبران می‌کردند، یا شاید یاد نگرفته بودند به اعلان‌های وسوسه‌انگیز بی‌توجهی کنند یا شاید این فقط یک شاهد نقض جزئی باشد و ممنوعیت تلفن به طور کلی برای بچه‌ها خوب است.
به نظر من، در ده سال اخیر، جهانِ برخط آزمایشی گسترده بر روی ذهن ما، و به ویژه بر روی ذهن نوجوانان، اجرا کرده است. حواس نوجوانان به‌راحتی پرت می‌شود و به قضاوت همسالان خود شدیداً حساس‌اند. اکنون، نتایج حاصل از یک دهه تحقیقات مشاهده‌ای به‌کرات نشان داده است که بین استفاده از گوشی همراه و رضایت از زندگی، احساس شادمانی، توجه به تکالیف مدرسه، یادسپاری درس‌ها، یادداشت‌برداری در کلاس، رفتوآمد بین چند کار و پیشرفت دانش‌آموزان رابطه معکوس وجود دارد. هر‌چه «وابستگی به دستگاه» بیشتر باشد، هزینه‌های شناختی و احساسی فرد هم بیشتر می‌شود.
منبع:
مقاله با عنوان «It Sure Looks Like Phones Are Making Students Dumber» در نشریهThe Atlantic
نویسنده: درک تامپسن
مترجم: نیره احمدی
نقل از نشریه ترجمان